«1970eko hamarkadan adimen artifiziala «animalien» adimena zela esaten zuen Jacques Lacan psikoanalistak modu probokatzilean. Zer dela eta? Laborategietan ikertutako adimen artifiziala konduktismoan oinarrituta zegoen, animaliekin egindako esperimentuetan, batez ere saguekin. Horri deitzen zioten «baldintzapen klasikoa», estimulu eta erantzunaren logika.
Geroztik, asko garatu da adimen artifiziala, baina, neurri batean, giza bizitzak baldintzapen klasikoaren eskema berean jarraitzen du.
Digitalizazioak eguneroko bizitzaren gida algoritmikoa ekarri du: horixe dugu dena errazteko asmo onez mozorrotutako tirania digitala. Sagu kontsumitzaileak baino ez gara? Gailu «adimentsu» berriak ezinbestekoak omen dira: smartphone-ra konektatutako koltxoiak, hortzetako eskuilak, komun-ontziak… Eguneroko bizitzaren industriari ezin dio ihes egin gure keinu bakar batek ere. Goizean, adibidez, nire smart koltxoiak esango dit zer moduz egin dudan lo eta zer egin dezakedan hobeto lo egiteko. Jaiki ondoren, hortzak garbitzen ari naizela, hortzetako smart eskuilak nire haginen esmaltearen egoera aztertu, eta gehien komeni zaidan hortzetako pasta berri bat proposatuko dit…
Ez dugu jada ezer erabaki behar!
Baina zer da erabakiak hartzea? Etika eta politika oro «tekno-soluzionismoaren» menpe utziko dugu? Non gelditu da erabakiek dakarten erantzukizuna? Zer arrazionaltasun-ereduri egiten diogu men?
Negozio honi «inteligentzia artifiziala» deitu beharrean «datuen kudeaketa konpuntazionala» deitu beharko genioke, Eric Sadinen ustez. Horrela kendu ahal zaio hitzari hartu duen aura berezia. Horren atzean, Data mining edo datu meatzaritzaren enpresa pribatu erraldoiak ezkutatzen dira… Eta saltzen dizkiguten objektu adimentsu horiek erabat inbaditzaileak dira, modu soft batean agintzen badute ere.
Gaur egun, haurrek ordu eta erdi gutxiago jolasten dute egunero eta jostailuekin jolasteari lehenago uzten diote. Nerabeek ordubeteko loaldia galdu dute aurreko hamarkadarekin alderatuta ꟷpantailetan arreta jarritaꟷ, eta kirol-jarduerak, irakurketa-jarduerak, lagun-topaketak murrizu dituzte. Helduok, batez beste, lau ordu eta erdi ematen ditugu egunean mezu elektronikoak irakurtzen, sare sozialetan nabigatzen eta serieak ikusten.
Horrekin elikatzen dugu «adimen artifizialaren» munstroa. Arreta merkantzia huts bilakatu da Google, Facebook edota Amazon moduko enpresentzat, gure datuak lortzeko ekonomia dute gudu-zelai. Beste garai batzuetan urrearekin, ikatzarekin, gasarekin edo petrolioarekin egiten zuten moduan, datuen estraktibismoa erabakiorra dugu egungo bizimodua ulertzeko. «Aisialdiko proletario» bilakatu gara.
Beste nonbaiten arreta jartzea subertsiboa izan daiteke? Pozago biziko ginateke?
Hainbat autorek tristura digitalaz hitz egiten dute. Adimen artifiziala harridura, sorpresa ezabatzeko pentsatuta dagoelako. Iraganetik ikasten du ꟷdatu meatzaritzatik delakoaren datuen estraktibismotikꟷ baina modu horretara kalkulatzen duen etorkizuna ez da berez etorkizun bat: espero gabeko gertakariekiko itsua da.
Sormen artistikoa berriz, ezin da modu horretara programatu, sorpresarekin zerikusia dauka. Objektu artistikoa, betiere, misteriotsua da: ezin da guztiz azaldu, ezin erabat harrapatu, datuetara murriztu. Erradikalki «beste» gauza bat da: datu soiletara homogenizatu gabeko singulartasun bat.
Eskuak eta eskulangileak berreskuratuko ditugu edo atzamarren paradigman harrapatuta geratuko gara? Izan ere, «digital» hitzak digitus-en dauka jatorria: atzamarrarekin eta zenbatzearekin dauka lotura zuzena.
Artea ere datuetara eta misteriorik gabeko etorkizunetara murriztu daiteke? Horri guztiari uko egin, eta, ez dakit zehatz-mehatz nola azaldu, baina arteak erresistentziarako bidea izaten jarraitzen duela uste dut: erresistentzia politiko zein existentzialerako bidea.
(Testua jasotzen duen podcast atala entzuteko, KLIKATU HEMEN)
